دستگاه قلبی عروقی
دید کلی
دستگاه گردش خون و لنف شامل قلب ، شريانها ، وريدها ، مويرگها و رگهای لنفی است. خون پمپ شده از قلب که حاوی مواد غذايی و اکسيژن می‌باشد، توسط سرخرگها در بدن توزيع می‌گردند. شريانها پس از انشعاب به شاخه‌های باريک ، شريانچه‌ها را بوجود می آورند. شريانچه‌ها نيز به انشعابات باريکتری به نام مويرگ ختم می‌شوند. مبادله مواد بين خون و سلولهای اندامهای مختلف در سطح مويرگها انجام می‌گيرد.
پس از مبادله مواد ، خون مويرگی به وريد چه منتقل شده و نهايتا توسط وريدهای بزرگ مجددا به قلب بر می‌گردد پس از مبادله مواد بين خون و محيط خارج سلولی ، در سطح مويرگها ، خون مويرگی به ترتيب از طريق وريدچه‌ها ، وريدهای متوسط و وريدهای بزرگ به قلب منتقل می‌شود. وريدها در هر ارگان معمولا همراه با شريانهای مربوطه می‌باشند و قطر آنها بزرگتر از شريانها است. ديواره سياهرگها هميشه نازکتر و لايه خارجی ضخيم‌تر می‌باشد. قطر سياهرگ 9 -1 ميليمتر می‌باشد.
وریدهای بزرگ
در سياهرگهای بزرگ نظير بزرگ سياهرگها (Vena Cava) لايه داخلی از آندوتليوم و لايه زير آندوتليال نسبتا ضخيم تشکيل شده است. لايه ميانی و لايه داخلی ضخيم ترين لايه می‌باشد. لايه خارجی وريدهای بزرگ حاوی دسته‌ای از عضلات صاف طولی ، الياف کلاژن و الاستيک می‌باشد.
وریدهای متوسط
در وريدهای متوسط نظير وريدهای جلدی و اندامی، از نظر ساختمانی لايه داخلی نازک ، لايه ميانی در مقايسه با وريدهای بزرگ نسبتا ضخيم و لايه داخلی عمدتا از الياف کلاژن طولی و الياف الاستيک پراکنده تشکيل شده و بطور واضحی ضخيم‌تر از لايه ميانی می‌باشد. اين وريدها دارای دريچه‌هايی (Valves) هستند. دريچه‌ها از دو چين نيم هلالی لايه داخلی ، که غنی از رشته‌های الاستيک می‌باشند، تشکيل شده اند، و در هر سطح ، آندوتليوم آنها را می‌پوشاند. اين دريچه‌ها باعث رفتن خون وريدی به طرف قلب می‌شوند و از بازگشت آن جلوگيری می‌کنند. نيروی پيش برنده قلب ، توسط انقباض عضلات اسکلتی اطراف اين وريدها تقويت می‌شود.
وریدچه‌ها
وريدچه‌ها يا ونولها عروقی هستند به قطر 1-0.2 ميليمتر که در آنها لايه داخلی از يک رديف سلول آندوتليال و غشا پايه تشکيل شده است. لايه ميانی بسيار نازک و حاوی 3-1 لايه عضلانی و يا در مواردی فاقد عضله می‌باشد. لايه خارجی که ضخيم‌ترين لايه می‌باشد عمدتا حاوی الياف عمدتا الياف کلاژن است. وريديچه‌های مرتبط با شبکه مويرگی بسيار کوچک بوده و به وريدچه‌های پشت مويرگی موسومند. وريدچه‌های پشت مويرگی از نظر ساختمانی شبيه مويرگها هستند و دارای دو عمل مهم می‌باشند.
- · چون فشار خون در اين وريدچه‌ها پايينتر از مويرگها می‌باشد، اين امر به برگشت مايعات خارج شده از مويرگها به سيستم گردش خون کمک می‌کند.
- · افزايش نفوذپذيری اين وريدچه‌ها در پاسخ به هيستامين و ساير مواد سبب می‌شود که در واکنشهای التهابی نيز دخيل باشند. وريدچه‌های پشت مويرگی در اعضای لنفاوی ساختمان ويژه‌ای دارند که خروج لنفوسيتها را از آنها امکان‌پذير می‌سازد.
شریانهای الاستیک
اين شريانها شامل آئورت و شاخه‌های اصلی آن در مجاورت قلب و اغلب سرخرگهای ريوی می‌باشد. طبقه داخلی در اين شريانها از سلولهای آندوتليال و لايه زيرآندوتليال حاوی تعدادی فيبروبلاست تشکيل شده است. طبقه ميانی ضخيم‌ترين لايه بوده و از الياف الاستيک و عضلات صاف پراکنده و کلاژن ساخته شده ، طبقه خارجی از الياف کلاژن ، الياف الاستيک پراکنده و فيبروبلاستها تشکيل شده است. سرخرگهای الاستيک با توجه به خاصيت ارتجاعی ديواره خود که به سادگی اتساع می‌يابند، باعث می‌شوند که خون پمپ شده بطور متناوب از قلب به جريان پيوسته تبديل گردد.
شریانهای عضلانی
اين شريانها که از انشعابات شريانهای الاستيک و کوچکتر از آنها هستند، به شريانهای متوسط يا توزيع کننده نيز موسومند. لايه داخلی در اين رگها مشابه سرخرگهای الاستيک است. لايه ميانی عمدتا صاف حلقوی و مارپيچی تشکيل شده است. بطور پراکنده در بين سلولهای عضلانی ، الياف الاستيک هم ديده می‌شود. لايه خارجی در اين شريانها ، از الياف کلاژنی که بطور طولی قرار گرفته‌اند، تشکيل شده است. شريانهای عضلانی با انقباض يا انبساط عضلات صاف لايه ميانی خود ، می‌توانند مقدار خون اندامها را کنترل کنند.
شریانچه‌ها
شريانچه‌ها يا آرتريولها ، کوچکترين انشعابات شريانها هستند که قطر آنها بطور کلی از 0.5 ميليمتر کمتر است و نهايتا به مويرگها منتهی می‌شوند. لايه داخلی متشکل از آندوتليوم و لايه زير‌آندوتليالی ظريف است. طبقه ميانی از يک يا چند لايه عضلات صاف حلقوی و لايه خارجی از بافت پيوندی شل تشکيل يافته اشت. انقباض عضلات ديواره شريانچه‌ها می‌تواند قطر رگها را بطور خاصی تغيير دهد و از اين نظر نقش مهمی در توزيع خون به مويرگها دارند. آرتريولهای انتهايی به موئينه‌ها و يا مت آتريولها (Metarteriole) ختم می‌شوند. موئينه‌ها از مويرگها بزرگتر هستند.
مویرگهای پیوسته (Continuous Copillaries)
مويرگهای پيوسته يا سوماتيک بوسيله عدم وجود منفذ در ديواره‌شان مشخص می‌شوند، بوسيله اتصال محکم به يکديگر چسبيده‌اند. اين نوع مويرگها در انواع مختلف عضله ، بافت همبند ، غدد برون ريز (اگزوکرين) و سيستم عصبی ديده می‌شود. در برخی مناطق به غير از بافت عصبی ، وزيکولهای پينوسيتوزی متعددی در هر دو سطح سلول آندوتليال ديده می‌شوند. اين وزيکولها به صورت منفذ در سيتوپلاسم اين سلولها ديده می‌شوند و مسئول انتقال درشت مولکولها در هر دو جهت در سيتوپلاسم آندوتليوم می‌باشند.
مویرگهای منفذدار (Fenestrated capillaries)
به مويرگهايی اطلاق می‌شود که سلولهای آندوتليال پوشاننده آنها دارای منافذی به قطر 80 – 60 ميکرومتر می‌باشد. بايستی توجه داشت که در مويرگهای منفذدار تيغه پايه فاقد منفذ بوده و يکپارچه است. مويرگهای منفذدار در بافتهايی يافت می‌شوند که تبادل مواد بين بافت و خون سريع است که بيشتر در پانکراس ، لوله گوارش و غدد آندوکرين ديده می شوند. در اين مويرگها منافذ سلولها توسط لايه نازکی به نام ديافراگم پوشيده شده‌اند که نفوذپذيری آنها نسبت به غشا و سلول زيادتر است.
سینوزوئیدها (Sinusoids)
مويرگهايی بسيار وسيع (تا 40 ميکرومتر) و دارای شکل نامنظم می‌باشند که سلولهای آندوتليال پوشاننده آنها دارای منافذ بدون ديافراگم و تيغه پايه آنها غير ممتد است. علاوه بر اين ، وجود فضاهای بزرگ بين سلولهای آندوتليال باعث می‌شود که نه تنها پلاسما بلکه سلولهای خونی نيز از آن فضاها به بيرون راه يابند که اين فضاها گاها بوسيله ماکروفاژها اشغال می‌شوند، سينوزوئيدها در کبد ، مغز استخوان و طحال ديده می‌شوند. اين مويرگها دارای مسير پرپيچ و خمی هستند و گردش خون در آنها آهسته می‌باشد.
اعمال مویرگها
- · مويرگها رابط بين شريانچه‌ها و وريدچه‌ها بوده و به علت وسعت زياد خود، داشتن ديواره نازک و کاهش سرعت جريان خون در آنها مناسبترين محل برای مبادله مواد غذايی، اکسيژن و دي‌اکسيد کربن بين خون و مايعات بافتی می‌باشند. مبادله مواد از طريق انتشار، عبور از منافذ ديواره مويرگها، عبور از اتصالات بين سلولی و توسط وزيکولهای پينوسيتوزی انجام می‌گيرد. عبور مواد و کلوسيتهای خون از اتصالات بين سولهای آندوتليال تحت تاثير موادی نظير هيت‌مين و برادی‌کينين که در شرايط التهابی بطور موضعی ترشح می‌گردند، افزايش می‌يابد.
- · سلولهای آندوتليال پوشاننده مويرگها اعمال ديگری نيز انجام می‌دهند که مهمترين آنها عبارتند از: تبديل آنژيوتانسين I غير فعال به آنژيوتانسين II فعال می‌باشد که موجب بالا رفتن فشار خون می‌گردد، غير فعال کردن موادی نظير برادی کينين، پروستاگلاندين‌ها، نوراپی نفرين، سروتونين و ترومبين، ليپوليز و جلوگيری از تشکيل ترومبوز (لخته در داخل رگهای خونی) و تبديل آنها به مواد بی‌اثر.
قلب
قلب عضوی است که با انقباضات منظم خود خون را به داخل دستگاه گردش خون پمپ ميکند. جدار قلب مانند رگهای خونی از سه لايه تشکيل شده است. لايه داخلی يا اندوکارديوم، لايه ميانی يا ميوکارديوم و لايه خارجی يا اپی کارديوم. لايه خارجی خود دو لايه است که پريکارد نام دارد. يک لايه اين پرده دو لايه به ديواره حفره دور قلبی چسبيده و لايه جداری نام دارد. لايه ديگر آن به سطح قلب چسبيده و لايه احشايی يا اپی کارديوم ناميده ميشود.
رگهای لنفی
به استثنای ارگانهای معينی نظير سيستم عصبی مرکزی، استخوان و غضروف در بيشتر ارگانها بافتهای همراه و به موازات رگهای خونی، رگهای ديگری به نام رگهای لنفی وجود دارند. اين رگها که به صورت بن بست از بافتها سرچشمه ميگيرند مايعات ميان بافتی موسوم به لنف را از بافتها جمع آوری و به سيستم گردش خون باز ميگردانند. جريان لنف يک طرفه بوده و از بافتها به سوی قلب ميباشد.
دیدگاه خود را درج کنید