بلوغ

بلوغ به صورت دورانی تعریف می شود که طی آن صفات ثانویه جنسی شروع به رشد می‌کنند و توانایی تولید مثل جنسی به وجود می آید. این تغییرات به طور غیرمستقیم یا مستقیم در نتیجه رسیده شدن هیپوتالاموس، تحریک اعضای جنسی و ترشح هورمون های جنسی به وجود می آید. به عبارتی مجموعه تغییرات رشد سریع قدی، بروز صفات جنسی ثانویه و توانایی باروری بلوغ گفته می شود. به طور متوسط 5/4 سال طول می کشد.

عواملی که بر روی زمان شروع بلوغ تأثیر دارند:

• ژنتیک که عامل اصلی تعیین کننده زمان شروع بلوغ است؛

• وضعیت تغذیه؛

• سلامت عمومی؛

• موقعیت جغرافیایی؛

• مواجهه با نور؛

• وضعیت روانی

سن منارک در کودکان چاق (30% بالای وزن طبیعی نسبت به سن) پایین تر است. یعنی زودتر قاعده می شوند، در حالی که در کودکان دچار سوءتغذیه شدید دیرتر قاعده می شوند. در کودکان که در نواحی شهری نزدیک به خط استوا و در ارتفاعات کم زندگی می کنند بلوغ زودتر اتفاق می افتد، در حالی که در نواحی روستایی، دور از خط استوا و در ارتفاعات بلند، بلوغ دیرتر آغاز می شود. دختران نابینا زودتر از دختران بینا به منارک می رسند یعنی زودتر قاعده می شوند.

تغییرات فیزیکی در طی بلوغ

تغییرات همراه با بلوغ در یک توالی منظم و در طی یک چارچوب مشخص روی می دهند. رشد و نمو بلوغی در دختران به طور معمول به 5/4 سال زمان احتیاج دارد. اگرچه به طور کلی اولین علامت بلوغ، تسریع رشد می باشد اما جوانه زدن پستان، معمولاً اولین تغییر قابل تشخیص بلوغی می باشد و پس از آن ظهور موهای عانه (پوبیس)،حداکثر سرعت رشد و منارک روی می دهند.

سن حداکثر رشد قدی 5/11 سالگی، سن متوسط رشد پستان ها 9/10 سالگی، سن متوسط رشد موهای پوبیس و زیربغل 2/11 سالگی، سن متوسط منارک 7/12 سالگی.

رشد و نمود کامل پستان معمولاً در طی 3 تا 5/3 سال روی می دهد. اما ممکن است در طی 2 سال رخ دهد و یا اینکه تا زمان اولین حاملگی به رشد کامل نرسد. معیار تکامل پستان ها، میزان تکامل بلوتوالوئولار است نه اندازۀ پستان ها. رشد و تکامل پستان ها در اصطلاح تلارک نام دارد. تلارک با جوانه زدن پستان ها breast bud شروع شده و به تدریج آرئول، نیپل و بافت غددی پستان ها نیز بزرگ می شود. رشد و تکامل پستان ها تحت تأثیر استروژن، پروژسترون و پرولاکتین می باشد.

ظهور موهای زهار در زیربغل (پوبارک) تحت تأثیر آندروژنهای آدرنال است که ابتدا موهای زهار و حدود 1 تا 2 سال بعد موهای زیر بغل تیره و ضخیم می شوند که به تدریج ظرف چند سال ضخامت آنها افزایش می یابد.

صرف نظر از سن شروع بلوغ،منارک به طور متوسط 1 ± 3 / 2 سال بعد از تلارک رخ می‌دهد.

توجه: دختران در اوایل بلوغ و قبل از منارک به حداکثر رشد قدی می رسند، در مقابل پسران تقریباً دو سال دیرتر از دختران به حداکثر سرعت افزایش قد می رسند.

مجموعه تغییرات بلوغ عبارتند از تکامل نوروآندوکرین ـ رشد سریع جسمانی و بروز صفات جنسی ثانویه.

تکامل نوروآندوکرین خود شامل تکامل: 1) محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز ـ گناد (گنادارک)،2) تکامل غدد آدرنال (آدرنارک)

جنین از اواخر سه ماهه اول حاملگی شروع به ترشح و تولید GNRH (هورمون آزادکننده گنادرتروپین) و گنادرتروپین ها FSH و LH می کند که در اواسط حاملگی به حداکثر خود یعنی در حد بالفین می رسد. اما در این زمان به دلیل افزایش هورمون های استروئید حاملگی و اثر مهاری آنها مقدار گنادرتروپین ها کاهش می یابد. بعد از زایمان با از بین رفتن اثر مهاری افزایش می یابد.

نزدیک زمان بلوغ میزان حساسیت هیپوتالاموس ـ هیپوفیز به اثرات فیزیک منفی استروژن کاهش می یابد که منجر به افزایش ترشح ضربانی GNRH و LH می گردد.

افزایش شبابه ضربان GNRH از دیگر علائم شروع بلوغ است. به نظر می رسد هورمون Leptin (مترشحه از بافت چربی) نقش مهمی در شروع افزایش ضربان GNRH دارد.

تکامل غدد آدرنال (آدرنارک)

یکی از وقایع دخیل در بلوغ، تکامل و افزایش فعالیت قسمت قشری آدرنال و در نتیجه افزایش آندروژنهای آدرنال شامل دهیدرواپی آندرسترون و آندروستندیون است. این آندروژنها مسئول رشد موهای پوبیس و زیربغل هستند. در آنهایی که هیپوگنادوتروپیک هستند یعنی میزان هورمون های گونادرتروپین آنها کم است آدرناک به طور طبیعی رخ می دهد، یعنی تکامل آدرنال مستقل از تکامل نوروآندوکرین محور هیپوتالاموسی است.

پسران در طی دورۀ رشد به طور متوسط cm 28 رشد می کنند و در مقایسه متوسط رشد دختران در این دوره 25 سانتی متر است. مردان بزرگسال نهایتاً cm 13 بلندتر از زنان بزرگسال می گردند که به طور عمده به علت این است که در هنگام شروع رشد ناگهانی بلندتر هستند.

در طی رشد ناگهانی که با بلوغ همراه است استخوان های دراز بدن بلند می شوند و اپی‌فیزها نهایتاً بسته می گردند. سن استخوانی یا اسکلتی هر فرد را می توان با اشعه X از دست غیرغالب زانو و یا آرنج و سپس مقایسه با استانداردهای موجود تخمین زد. سن اسکلتی در طی بلوغ با مرحله بلوغ ارتباط نزدیک تری دارد تا سن تقویمی.

توده بدون چربی بدن، توده اسکلتی و چربی بدن در پسران و دختران پیش از بلوغ برابرند. بعد از بلوغ مردان دارای توده فاقد چربی بدن و توده اسکلتی 5/1 برابر زنان هستند، در حالی که زنان دارای چربی بدنی دو برابر مردان خواهند بود.

تغییرات طرح بدون در دختران با تجمع چربی در ران ها و هیپ ها در طی رشد ناگهانی بلوغ روی می دهد. نستوسترون یک استروئید قوی و مسئول تغییرات عمده در پسران است. در حالی که استرون چربی تام بدن را افزایش می دهد و آن را مطابق الگوی زنانه توزیع می کند. در پسران هم بخش های غشایی و هم بخش های عضروفی طناب های صوای بسیار بیشتر از دختران طویل می شوند که این مسئله مسئول کلفت شدن صدای مردان است. کومدونها، آکنه و سبوره پوست سر به دلیل افزایش ترشح استروئیدهای فوق کلیوی و گونادی در بلوغ افزایش می یابد. پیدایش کومدون ها در چین های بینی ممکن است اولین نشانه های قریب‌الوقوع بودن بلوغ باشند.

افزایش ترشح آندروژن های فوق کلیوی هم در پسران و هم در دختران در تحریک آدرناک و ظهور موهای زیربغل و عانه اهمیت دارد.

در اوایل بلوغ افزایش حساسیت LH به GNRH وجود دارد. افزایش LH و FSH در هنگام خواب را می توان در اوایل بلوغ نشان داد.

در دختران استرادیول که به طور عمده توسط تخمدان ها ترشح می شود در طی بلوغ به طور ثابت افزایش می یابد.

در پسران بیشتر تستوسترون در گردش از ترشح مستقیم به وسیله سلول های لایدیگ بیضه حاصل می شود. تستوسترون موجب تغییر صدا و الگوی بدنی مردانه می شود. دی هیدروتستوسترون موجب بزرگ شدن آلت تناسلی و غده پروستات، رشد ریش و کاهش موهای شقیقه در طی بلوغ می شود. در شروع بلوغ ترشح هورمون رشد به موازات افزایش ترشح گونادوتروپینها افزایش می یابد.

در دختران در سرتاسر بلوغ سطح پایه هورمون رشد بالا است که در زمان منارک به حداکثر خود می رسد و پس از آن کاهش می یابد. برعکس در پسران غلظت هورمون رشد در کل بلوغ ثابت باقی می ماند. ترشح هورمون رشد حالت ضربانی دارد. اکثر این ضربان ها در زمان خواب رخ می دهد. سیستم عصبی مرکزی شروع بلوغ را تا زمان مناسب مهار می کند.