سدیمان یا سنجش سرعت رسوب گلبول های قرمز

1-هدف
هدف از تدوین این دستورالعمل تشریح انجام آزمایش سدیمان یا سنجش سرعت رسوب گلبول های قرمز میباشد.
2-دامنه کاربرد
این دستورالعمل در واحد هماتولوژی برای انجام آزمایش سدیمان بر روی نمونه خون حاوی سیترات کاربرد دارد.
3-مسئولیت اجرا

مسئولیت نظارت بر اجرای صحیح این دستورالعمل برعهده مسئول کنترل کیفیت و سوپروایزر میباشد.
مسئولیت اجرای صحیح این دستورالعمل برعهده مسئول واحد هماتولوژی میباشد.
4-تعاریف
سدیمان در واقع سنجیدن سرعت رسوب گلبول قرمز خون بر حسب میلی متر در یک دوره زمانی ویژه می باشد. این آزمایش یک مارکر غیراختصاصی برای پی بردن وجود التهاب (بیماری های عروقی- کلاژنی)، عفونت حاد و مزمن، بدخیمی های پیشرفته، نکروز بافتی و انفارکتوس در بدن می باشد. این تست غیر اختصاصی بوده و تشخیصی برای یک بیماری و جراحت برای یک بافت ویژه نمی باشد. به خاطر آنکه التهاب، نئوپلاستیک، عفونت ها، بیماری نکروتیک سبب افزایش محتوای پروتئینی پلاسما (عمدتا فیبرینوژن)، سبب می شود که تمایل گلبول های قرمز برای روی هم قرار گرفتن افزایش یافته و در نتیجه وزن شان اضافه شود و سرعت سرازیر شدن آن افزایش یافته است. بنابراین ESR اطلاعات مشابه با پروتئین های فاز حاد می باشد.
• عنوان آزمایش
آزمایش سدیمان یا سرعت رسوب گلبول های قرمز
• اصول انجام تست:
-1 روش دستگاهی :
دستگاه سدیمان آنالایزر Lena یک اتوآنالایزر Random access برای تعیین میزان رسوب اریتروسیت میباشد. که براساس نور مادون قرمز میزان سرعت رسوب گلبولها را طبق روش وسترگرین اندازهگیری میکند. این دستگاه دارای 16 جایگاه برای قرار گرفتن نمونهها بوده و توانایی انجام 40 تست در ساعت را دارا میباشد و این امکان را فراهم میکند که بتواند سدیمان ساعت اول را در مدت 24 دقیقه و سدیمان ساعت دوم را در مدت 48 دقیقه اندازهگیری نماید.
2- روش دستی :
با استفاده از پی پت های استاندارد Westergrin اندازه گیری می شود.
5- شرایط نمونه
• حداقل مقدار نمونه
2 سیسی
• نوع نمونه
خون سیتراته ، یا می توان بر روی خونی که با EDTA گرفته شده انجام داد بدین ترتیب که یک حجم از سیترات 3/31 گرم در لیتر یا 9 گرم کلرور سدیم در لیتر به چهار حجم خون حاوی EDTA درست قبل از انجام آزمایش اضافه و سدیمانتاسیون را اجرا نمود.
• شرایط نمونهبرداری:
ناشتایی ضرورتی ندارد.
• شرایط نگهداری و پایداری:
1. دقت شود که حجم خون مورد استفاده باید تا خط نشانه لولهها باشد. (2میلیلیتر)
2 . در داخل لولهها میزان 5/0میلیلیتر سیترات سدیم 8/3% باید ریخته شود تا نسبت 1 به 4 منطبق با روش وسترگرین رعایت شود.
3. بهتر است نمونهها بلافاصله پس از آماده شدن درداخل دستگاه قرار گیرند در غیر این صورت باید اولاً به خوبی میکس شده و عمل میکس نمونهها به مدت 5 دقیقه باید انجام شود.
4. درحین نمونهگیری اگر میزان حجم خون 11 mm پایینتر و یا 5 mm بالاتر از خط نشانگر لولهها باشد در عمل خوانش اشکالی ایجاد نمیشود ولی اگر دامنه تغییرات حجم خون مصرفی بیشتر از این مقادیر باشد دستگاه پیغام خطای (L.E) میدهد.
5. هریک از جایگاهها بایک علامت * مشخص شدهاند که نشان دهنده آماده بودن دستگاه میباشد اگر هرشکل دیگری غیر از * مشاهده شود نباید درآن جایگاه قرار بدهیم.
• شرایط رد یا قبول نمونه:
عدم برچسب مشخصات نمونه یا بیمار بر روی لوله
استفاده از ضد انعقاد غیر از سیترات سدیم و EDTA
6- مواد-لوازم- تجهیزات:
دستگاه سدیمان آنالایزر، شیکر دستگاه. (پایه سدیمان به روش دستی- ساعت- پی پت های وستگرین)
7- روش انجام آزمایش:
نمونه را خوب مخلوط کرده و پی پت وسترگرین را تا نشانه صفر پر کنید و بطور عمودی در جا پی پتی مدت 60 دقیقه در جای آرام، عاری از لرزش و نور مستقیم باید قرار گیرد. در پایان یک ساعت، سطح پلاسمای صاف شده را تا نزدیک ترین خط ستون گلبول های قرمز قرائت نمائید. این عبارت از اندازه گیری سرعت رسوب گلبول قرمز یا ESR (بر حسب روش وسترگرین در یک ساعت) خواهد بود.
مقادیر نرمال مردان : 15-0 میلی متر
زنان : 20-0 میلی متر
8-کنترل کیفیت:
درصورت وجود هرگونه اختلال در پارامترهای کنترلی و یا ظاهرشدن پیغامهای L.E یا S.E در جایگاههایی که هیچ گونه نمونهای در آن وجود ندارد باید در اسرع وقت با شرکت پشتیبان تماس گرفته شود و سرویس شود تمامی نتایج باید در فرم سرویس و نگهداری تجهیزات ثبت و بایگانی شود.
سدیمان آنالایزر باید در دورههای 3 ماهه با روش دستی با استفاده از پیپت وسترگرین (حداقل 10نمونه با محدوده مختلف) مورد بررسی قرار میگیرد.
سپس نتایج با روش t-test مورد بررسی قرار میگیرد اگر نتایج از معیار آزمون پایینتر باشد اختلاف معنیداری بین نتایج این دو روش وجود ندارد.
میتوان نتایج را با استفاده از کای اسکور (2k) به روش ذیل نیز بررسی کنیم.
K2= (Observed-Expected) /Expected
نتایج به روش دستی= Expected
نتایج به روش دستگاهی= Obsorved
با توجه به تعداد نمونه درجه آزادی (n-1) را به دست آورده و با استفاده از جدول آماری زیر به صحت نتایج پی میبریم. مقدار k2 به دست آمده باید کمتر از حد بحرانی 95% موجود در جدول برای مقدار نمونه مورد نظر باشد.
سدیمان آنالایزر باید در محل خشک دور از نور مستقیم آفتاب قرار گیرد و پس از اتمام کار با آن دستگاه را خاموش نموده و روکش آن را روی آن قرار میدهیم.
9- نحوه محاسبه نتیجه به روش کمّی:
توسط دستگاه انجام میشود و در مورد نتایج بهدستآمده از روش دستی به قسمت نحوه انجام آزمایش به روش دستی مراجعه شود.
10- محدوده مرجع:
مردان تا 15-0میلیمتر در ساعت
زنان تا 20-0میلیمتر در ساعت
بچهها تا 10 -0میلیمتر در ساعت
نوزادان 5-2 میلیمتر در ساعت
11- محدوه قابل اندازهگیری:
140 – 1
12- محدوده هشدار:
ندارد
13- ویژگی آنالیتیک:
این آزمایش برای تشخیص بیماریهای مخفی بهکار میرود. بسیاری از پزشکان برای ارزیابی علایم مبهم یک بیمار بهطور روتین از این آزمایش استفاده میکنند. دیگر پزشکان معتقدند این آزمایش آن قدر غیراختصاصی است که بهجز در مطالعات روتین کاربردی ندارد. گاهی ESR در افتراق دادن بیماریها یا شکایات بیماران بهکارمیرود، برای مثال در یک بیمار مبتلا به درد قفسه سینه (chest pain) ESR در انفارکتوس میوکارد افزایش مییابد ولی در آنژین صدری نرمال است. ESR شاخص مناسبی برای بررسی سیر یک بیماری است. به هرحال ESR میتواند در پیگیری پاسخ دهی به درمان مخصوصاً در بیماریهای التهابی اتوایمیون نظیر آرتریت تمپورال یا پلی میالژیا روماتیکا بهکار رود. به طور کلی هرچه بیماری شدت یابد ESR افزایش یافته و هر چه سیر بیماری رو به بهبودی برود ESR کاهش مییابد. اگر نتیجه ESR با علایم و تشخیصهای مورد نظر فرد متناسب نباشد اغلب CRP انجام میشود.
14- محدودیتهای انجام آزمایش:
• اگر نمونه جمعآوری شده جهت آزمایش بیش از 3 ساعت در آزمایشگاه بماند بهطور کاذب سطح ESR افت میکند.
• حاملگی (در سه ماهه دوم و سوم) میتواند باعث افزایش ESR شود.
• قاعدگی میتواند سطح ESR را افزایش دهد.
• پلی سیتمی سبب کاهش ESR میشود.
• بعضی از آنمی ها باعث افزایش ESR می شود. (که البته می توان بر اساس شمارش RBC بر اساس یک سری از نورموگرام ها آنرا اصلاح نمود).
• داروهایی که سطح ESR را افزایش میدهند عبارتند از: دکستران، متیلدوپا (آلدومت)، داروهای ضدبارداری خوراکی، پنیسیلامین، پروکائینآمید، تئوفیلین و ویتامین A
• داروهایی که سطح ESR را کاهش میدهند عبارتند از: آسپرین، کورتیزون و کینین.
• در ابتدای بیماری های حاد می تواند ESR افزایش نیابد.
• بیماری هایی که باعث افزایش پروتئین ها می شود (مثل ماکروگلوبولینمیاها – هایپر فیبرینوژنمی) می تواند باعث افزایش ESR می شود.
• در نارسایی مزمن کلیوی(Chronic Renal Failure = CRF) مثل نفریت یا نفروز با علت نامشخص ESR افزایش می یابد.
• در آنمی داسی شکل و آنمی اسفروسیتونیک ESR کاهش می یابد.
• بیماری هایی که سبب تغییر شکل (distort) در RBC ها می شود، سبب کاهش ESR می شود.
15- اقدامات بعدی در برخورد با نتایج غیرطبیعی:
تکرار مجدد آزمایش در همان نمونه و در صورت تائید جواب بار اول ، گرفتن شرح حال دقیق از بیمار
16- عوامل مداخلهگر:
هپارین شارژ الکتریکی RBC را تغییر میدهد و نباید استفاده شود.
سرعت سدیمان با افزایش دما افزایش مییابد دمای مناسب 25-20 درجه میباشد.
لولهها در تمام مدت انجام آزمایش باید دقیقاً در حالت عمودی قرار گیرد هر3 درجه انحراف از حالت عمودی باعث افزایش در سرعت سدیمان تا 30% میشود.
بنابراین دستگاه در یک سطح مسطح و در جای خشک قرار بگیرد.
17- چگونگی تفسیر نتایج:
افزایش شدید ESR در بیماریهایی که منجر به افزایش گاماگلوبولینهای به صورت پلیکلونال به دلیل بیماریهای التهابی رخ می دهد مشاهده می شود و افزایش متوسط آن در بیماریهای التهابی حاد مثل آرتریت روماتوئید و بیماریهای کلاژن دیده میشود. در بیماری ارتریت تمپورال ESR به بالای 90mm/h خواهد بود. بطور کلی با بدتر شدن بیماری ESR افزایش یافته و با بهبود یافتن بیماری، ESR کاهش می یابد.
افزایش ESR:
نارسایی مزمن کلیه- بدخیمیها- عفونتهای باکتریایی- بیماریهای التهابی- بیماریهای نکروتیک- هیپرفیبرینوژنمی- ماکروگلوبولینمی- آنمی شدید فقرآهن- کمبود ویتامین های گروه B
کاهش ESR:
آنمی داسی شکل- اسفروستیوز- پلی سیستمی- افزایش آلبومین و لسیتین.
18- سایر موارد
بیماری که Chest pain (درد سینه) دارد، اگر افزایش ESR دیده شود به نفع انفارکتوس میوکارد است اما در آنژین سطح ESR نرمال است.
ESR برای مانیتورینگ (پی ‏گیری درمان) در بیماری های اتوایمیون (آرتریت تمپورال – Polymyalgia rheumatic)
ESR در بیماری های که دوره نقاهت (Convalescent) دارد مدت طولانی تری بالا باقی می ماند (نسبت به بیماری هایی که دوره نقاهت ندارد)
اگر نمونه بیشتر از 3 ساعت قبل از آزمایش، نگهداری شود باعث کاهش کاذب سرعت رسوب گلبول های قرمز می شود.
19- مدارک مرتبط:
دستورالعمل کار با دستگاه سدیمان آنالیزر
20- مراجع و ضمائم:
کتاب Pagana