آزمایش ادرار

آزمایش ادرار

به طور کلی ادرار را می‌توان انعکاسی از سطح خونی هر ماده‌ای دانست. (اگر سطح خونی ماده‌ای افزایش یابد و کلیه ها به خوبی عمل نمایند، انتظار می‌رود که سطح ادراری آن نیز افزایش یابد. مثال: اگرمیزان گلوگز خون بیشتر از mg/dl 180 شود در ادرار پدیدار می شود.

دلایل استفاده از آزمایش ادرار:

• تشخیص بیماری کلیوی یا مجرای ادرار ( پریتئینوری نشانه گلورومرولونفریت)
• پایش بیماری کلیوی یا مجاری ادراری (کشت ادرار به منظور ارزیابی کارآیی آنتی‌بیوتیک درمانی برای عفونت‌های مجرای ادرار)
• برای تشخیص بیماری های سیستمیک یا متابولیکی (دیابت- سندروم كوشینگ)

انواع نمونه ادرار:

• ادرار اول صبح: بیمار شب قبل پیش از خواب ادرار می‌نماید و صبح روز بعد بلافاصله پس از برخاستن یک نمونه ادرار جمع آوری می‌کند.این نمونه بازتاب دقیقی از ادرار 24 ساعته بیمار دارد و چون بلافاصله بعد از برخواستن از خواب است تغییرات ناشی از وضعیت بدن نیز بر آن تأثیر نمی‌گذارد. تغییرات روزانه ممکن است بر نتیجه آزمایش اثر بگذارد.این نمونه برای بررسی پروتئین‌ها و نیترات‌ها مطلوب است و ا غلب برای تأثیر تشخیص پروتینوری ارتواستاتیک استفاده می‌شود.

نكته: نمونه باید ظرف 2 ساعت به آزمایشگاه برود.

• نمونه تصادفی:در مواردی استفاده می شود که ماده مورد آزمایش دارای تغییرات روزانه قابل ملاحظه‌ای نباشد.( چون در هر ساعتی قابل دریافت است). بهترین نمونه برای بررسی غربالگری داروهای غیرقانونی می باشند.
• جمع آوری ادرار زمانبندي شده: چون دفع موادی از قبیل هورمون‌ها، پروتئین‌ها و الکترولیت‌ها در طی 24 ساعت به علت ورزش، وضعیت بدن و تأثیر متابولسیم متغیر است. ادرار در یک دوره زمانی 2 تا 24 ساعت جمع می شود که خودشامل2 نوع است:
• زمانش از قبل تعیین شده باشد. برای مثال برای گلوکز 2 ساعت بعد از صرف غذا که میزان گلوکز در ادرار به حداکثر برسد. (پست پرندیال[1])
• نمونه‌گیری در زمانی خاص از روز. برای مثال: بهترین نمونه برای آزمایش اروبیلینوژن بین PM4-2 است زیرا حداکثر دفع در این زمان است.

خطاهای این نوع نمونه‌گیری:

دور ریختن مقداری از نمونه / استفاده از مقدار ناکافی ماده نگهدارنده/ ریختن دو نمونه ادرار اول صبح

4) نمونه دو ادراری: برای پایش غلطت گلوکز و کنترل ادرار ابتدا بیمار مثانه‌اش را تخلیه می‌نماید سپس به فاصله کوتاهی بعد از آن نیز مجدداً ادرار می‌کند.

5)نمونه ادرار برای کشت و حساسیت آنتی‌بیوتیکی: برای بررسی باکتری‌هاحتی‌الامکان در شرایط آسپیتک گرفته شود و تمیز نمودن منفذ ادرار با یک محلول یددار جهت کاهش آلودگی.

روش های جمع آوری ادرار:

نمونه روتین ادرار: نیاز به هیچ گونه آمادگی قبلی ندارد و کافی است تا بیمار در یک ظرف غیر استریل مناسب ادرار نماید. نمونه‌های تصادفی و اول صبح به این روش جمع آوری می‌شوند.

نمونه تمیز وسط جریان ادرار:( نیاز به انجام کشت و حساسیت آنتی‌بیوتیکی واستفاده از محلول یددار جهت كاهش آلودگي) بیمار مقداری ادرار می‌کند بعد متوقف می‌کند و ادامه ادرار را در یک ظرف استریل ریخته می‌شود.

جمع آوری ادرار 24 ساعته: ادرار فرد به مدت يك شبانه روز جمع آوري مي شود.

نكته :بسیاری از ترکیبات ادرار نیاز به نگهدارنده دارند تا در طی مدت جمع آوری حفظ شوند.

به طور مثال:اسید استیک (حفظ اسیدیته) کربنات سدیم (حفظ وضعیت قلیایی) اسید بوریک (مهار تکثیر باکتری‌ها) يا در یخچال نگهداری شود.

از فلورید سدیم برای نگهداری گلوکز به هنگام جمع آوری یک نمونه ادرار 24 ساعته استفاده مي شود. نمونه هایی که برای بررسی سلول‌های سرطانی است باید همواره با حجم مساوی الکل 50% جمع آوری شود.

برای ارزیابی‌های غربالگری و تشخیص روتین نمونه را 2 قسمت می‌کنند:

• تجزیه ادرار (Urine Analysis)
• کشت ادرار در صورت وجود عفونت (Urine Cululture)

موارد تشكيل دهنده آزمايش ادرار (U/A):

• ظاهر:شفاف
• رنگ: زرد کهربایی

داروهاي تغيير دهنده رنگ ادرار:

کلروکین (ضد مالاریا) ! قهوه‌ای

لودوپا (ضد پارکینسون) ! قهوه‌ای تیره.

متیل دوپا (ضد فشار خون) ! تیره رنگ.

فنو تیازین‌ها ! قهوه ای- قرمز

ریفامپین ! قرمز- نارنجی

ریبوفلاوین (ویتامین B) ! زرد تیره

تريامترن (ديورتیک) ! فلورانس آبی کم رنگ

• بو: طبیعی آروماتیک

عوامل تغيير دهنده بوي ادرار:

کتواسیدوز دیابتی ! بوی شیرین و شديداستن

عفونت های ادراری ! بوی تعفن (مثل سودموناس)

اگر بوی مدفوع بدهد ! نشانه یک فیستول روده‌ای – مثانه‌ای است.

اگر به مدت طولانی ادرار بماند بوی آمونیاک می‌دهد.

• PH: طبیعی 8-6/4 (میانگین 0/6): نشانه‌ تعادل اسید- باز است.

عوامل تغير دهنده PH ادرار:

اگر ادرار بماند قلیایی می‌شود چون اوره توسط باکتری به آمونیاک تجزیه می‌شود.

اگر ادرار بدون درپوش باشد قلیایی می‌شود چون CO2 آن آزاد می‌شود.

داروهای افزایش دهنده PH: ضد اسیدهای بیکربناتی، مهارکننده کربنیک انیدراز، استازولاسید

داروهای کاهش دهنده PH: کلرید آمونیوم ، کلروتیازید

رژیم غذایی: مرکبات، لبنیات زیاد ادرار را قلیایی ميكند.

مصرف گوشت زياد ادرار را اسیدی ميكند.

• پروتيين: میزان طبیعی: dl/mg8-0

عوامل افزایش دهنده :

داروها: استازولاميد، آمینوگليکوزیدها، آمنوتریپسین B، سفالوسپورین‌ها، لیتیم، پنی سیلین G، سولفونامیدها، وانکومايسین، پلی میکسین B

بیماری ها: سندروم نفروتیک، گلومرلونفریت، لوپوس اریتماتوز، مالتیپل میلوما، نارسایی احتقانی قلب، COPD، پروستات.

• وزن مخصوص Specific gravity ) )

معیار غلظت ذرات موجود در ادرار می باشد.

وزن ادرار در مقایسه با آب مقطر سنجیده می شود .

ميزان طبيعي در:

بزرگسالان: 030/1 – 005/1 (معمولاً 025/1 – 010/1)

کهنسالان: مقادیر آن با افزایش سن کاهش می‌یابد.

نوزاد تازه متولد: 020/1- 001/1

• گلوکز:

به طور طبيعي در ادرار وجود ندارد.

در نمونه 24 ساعته gr/day 5/0> يا با واحد‌ SI day/mmol78/2

در صورت مثبت شدن نشانه افزایش سطح گلوکز خون است.

در بیماران دیابتیک در ادرار دیده می شود.

• استراز لكوسیتی WBC:

به طور طبیعی منفی است.(درآزمون غربالگری استفاده ميشود.)

نتایج مثبت نشانگر عفونت مجرای ادراری می‌باشد.

• نیتریت‌ها:

به طور طبيعي در ادرار وجود ندارد.

به طور غیر مستقیم نشانه‌ی وجود باکتری است در صورت مثبت شدن کشت میکروب انجام می‌شود.

• استون:

به طور طبيعي در ادرار وجود ندارد.

موارد افزايش دهنده:

در بیماران دیابتی مبتلا به هایپرگلایسمی چون اسیدهای چرب تجزیه پیدا می‌کنند.

روزه داری، الكیسم، رژیم های لاغری، استفراغ طولانی، ناشتایی، رژیم های سرشار از پروتئین، هایپرتیروییدی، زیاده روی در مصرف آسپرین، بیهوشی.

• بیلی روبین:

به طور طبيعي در ادرار وجود ندارد.

وجود بیلی روبین نشانه بیماری به 2 شكل است :

• بیماری مؤثر بر متابولیسم
• اشکال در دفع آن (سنگ صفرا ! انسداد مجرای صفرا)

عوامل افزايش دهنده بيلي روبين:

سنگ‌های صفراوی، انسداد مجاری خارج کبدی، متاستاز وسیع کبدی، سندروم روتر

PH قلیایی ميتواند سطح بیلی‌ روبین را بالاتر نشان دهدو  PHاسیدی ميتواند سطح بیلی روبین را پايين تر نشان دهد.

• اوروبیلینوژن:

ميزان طبيعي‌:   mL / واحد ارایش  0/1 – 01/0

بخشی از بیلی روبین در روده بر اثر فعالیت باکتری‌ها به اوروبیلینوژن تبدیل می‌شود.

افزایش سطح در: کم‌ خونی همولیتیک، اکیموز شدید، آنمي پرنیشز ،هماتوم

كاهش سطح در: انسداد صفراوي ، كلستاز

• انواع کریستال:

به طور طبيعي در ادرار ديده نميشود.

نتایج مثبت: نشانه تشکیل قریب الوقوع سنگ های ادراری است.

در بیماران مبتلا به نقرس که اسید اوریک سرمی بالایی دارند کریستال در ادرار دیده می شود. بیماران مبتلا به اختلالات پاراتیروئید هم کریستال اگزالات کلسیم و فسفات دارند. ترکیب های حاجب رادیوگرافی ممکن است سبب رسوب کریستال‌های ادرار شود.

سيلندر(کست):

توده های متشکل از مواد یا سلول که در لوله‌های دیستال یا جمع کننده ادراری به وجود می‌آید. برای تشکیل Cast باید PH اسیدی و ادار غلیظ باشد.

سیلندرها در ابتدا با درجه‌ای از پروتئینوری است.

انواع سيلندر ها عبارتند از:

• هیالین: از بهم فشردگی پروتئین‌ها بوجود می‌آید و نشانه پروتینیوری است. تعداد کمی بویژه پیش از ورزش شدید دیده می‌شوند.
• سلولی: كه خود شامل چد نوع است:
• گرانولر: بخش اصلی تشکیل دهنده آن مواد حاصل از تجزیه سلول است كه درون يك سيلندر سلولي WBC يااپيتليال به وجود مي آيند.
• چربی: سلول اپی تلیال كنده شده كه وارد مجرای کلیوی مي شوند . اجسام چرب كروي آزاد ممكن است مربوط به آمبولی چربی در بیماران دچار شکستگی استخوان باشد.
• مومی: احتمالا در اثر تجزيه سيلندر هاي گرانولر به وجود مي آيند.اين سيلندرها زماني تشكيل مي شوند كه جریان اداری به درون لوله‌های کلیوی کاهش یابد. در ارتباط با بیماری‌های مزمن کلیوی ، نفروپاتی دیابتی ،هایپرتانسیون بدخیم و گلومرولونفریت پدید می آید.

نوع سيلندر تشكيل شده در برخي از بيماري ها را به طور مثال مي بينيم:

گرانولر و مومی:

نکروز حادتوبول، عفونت مجاری ادرار ، گلومرولونفریت، ورزش ،استرس ،رد پيوند کلیه.

چربی:

سندروم نفروتيک ،نفروپاتی دیابتی، مسمومیت با جیوه.

اپیتلیال:

گلومرولونفریت، مسمومیت با فلزات سنگین .

سلول‌های اپیتلیال:

رد حاد پیوند کلیه، نکروز حاد توبولی.

هیالینی:

تب ،پروتینوری ،ورزش شدید ،استرس ،نارسائی احتقانی قلب ، پیلونفریت .

• گلبول‌های سفید((WBC:

مقدار طبيعي 4-0 با بزرگنمایی کم میکروسکوپ .

موارد بيشتر از 4 نشانه عفونت باکتریایی مجرای ادرار است.

• سیلندرWBC :

به طور طبيعي وجود ندارد.

در موارد زير اين سيلندرها ديده ميشود:

نفریت لوپوسی،گلومرولونفریت، پیلونفریت حاد

• گلبول قرمز   RBC:

مقدار طبيعي 2 است.

افزایش سطح در:

ترومای کلیه، سیست ، پروستاتیت ، تومورهای حالب و مثانه، ترومای مثانه(بيشتر به دليل سوند گذاري)، بیماری‌های اولیه کلیوی .

• سیلندرهای RBC:

به طور طبيعي در ادرار ديده نمي شود.

افزایش سطح در : آندوکاردیت تحت حاد باکتریایی   ،انفارکتوس کلیه، هایپرتانسیون بدخیم، لوپوس اریتماتوز، گلومرولونفریت .

منابع:

كتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا نوشته كاتلين د. پاگانا و تيموتي جي . پاگانا

آزمایشگاه پاتوبیولوژی سپند

خانه اصلی