1- هدف
هدف از تدوين اين دستورالعمل، تشريح روند انجام آزمایش Na خون وادرار می باشد.
2 – دامنه کاربرد
اين دستورالعمل در واحد بیوشیمی برای انجام آزمایش سدیم بر روی نمونه های خون و ادرار كاربرد دارد.
3 – مسئولیت اجراء
مسئوليت نظارت بر اجرای صحیح این دستورالعمل بر عهده مسئول کنترل کیفیت و سوپروایزر می باشد.
مسئوليت اجرای صحیح این دستورالعمل بر عهده مسئول واحد بیوشیمی می باشد.
4 – تعاریف
سدیم عمده ترین کاتیون فضای خارج سلولی بوده و سطح سرمی آن حدود 140 mEq/L می باشد. غلظت سدیم درون سلولی تنها 5 mEq/L است بنابراین نمک های سدیم عمده ترین عامل تعیین کننده اسمولالیته فضای خارج سلولی هستند محتوای سدیم خون نتیجه تعادل بین سدیم دریافتی از رژیم غذایی و دفع کلیوی سدیم است بطور طبیعی دفع غیر کلیوی سدیم در هر فرد (مثل عرق کردن) ناچیز است.
عوامل زیادی مسئول تثبیت میزان سدیم هستند مثل آلدوسترون با کاهش دادن دفع کلیوی باعث ذخیره شدن سدیم می شود هورمون ناتریورتیک یا فاکتور ثالثیه (Third Factor) دفع کلیوی سدیم را افزایش می دهد. هورمون ضد بارداری (ADH) که باز جذب آب در توبولهای دیستال کلیه را کنترل می کند نیز بر سطوح سرمی سدیم اثر می گذارد. بطور فیزیولوژیک آب و سدیم ارتباط بسیار نزدیکی با هم دارند چنانچه آب بدن افزایش یابد سدیم سرم رقیق شده و غلظت آن کاهش می یابد. کلیه با ذخیره کردن سدیم و دفع آب این پدیده را جبران می کند اگر آب آزاد بدن کاهش یافته باشد غلظت سدیم سرم افزایش خواهد یافت و پاسخ جبرانی کلیه بصورت ذخیره کردن آب آزاد است.
• عنوان آزمایش
اندازه گیری سدیم به روش فتومتریک
• اصول انجام آزمایش
الکترود ISE (Ion Selective Electrode) درون نمونه ( که حاوی الکترولیت مورد نظر است) قرار داده می شود. بین این الکترود و یک الکترود خارجی مداری برقرار می گردد. در اثر عبور یونهای مورد نظر از یک غشا ( بدلیل شیب غلظت) یک اختلاف پتانسیل در طرفین غشا بوجود می آید. ولتاژ این جریان متناسب با لگاریتم غلظت الکترولیت مورد نظر می باشد.
نکته : غشا موجود در دستگاه حاوی ملکولهایی است که بطور انتخابی به الکترولیت مورد نظر وصل شده اند.
5- شرایط نمونه :
• حداقل مقدار نمونه :
حداقل 200 میکرولیتر نمونه مورد نیاز است
• نوع نمونه :
سرم و ادرار
• شرایط نمونه برداری :
ندارد
• شرایط نگهداری و پایداری:
ندارد
• شرایط رد یا قبول نمونه :
ندارد
6- مواد ، لوازم و تجهیزات
1- دستگاه الکترولیت آنالایزر و محلولهای مورد نیاز آن (محلول کالیبراسیون، معرف اکتیواسیون ، معرف دپروتئینایزر)
2- کاپ های مخصوص دستگاه
3- ISE control ( حد اقل در دو سطح)
4- کایالیبراتور
5- نمونه (سرم ، ادرار)
7-روش انجام آزمایش:
پس از تهیه ورک لیست روزانه ، ابتدا نمونه ها را از واحد توزیع سرم تحویل گرفته و در ابتدا شرایط ظاهری نمونه ها را چک نمایید سپس در صورت مناسب بودن شرایط کنترل کیفیت مطابق دستورالعمل کنترل کیفیت آزمایشهای کمی (Quantitative)، نمونه ها جهت انجام آزمایش به دستگاه داده شود.
8- کنترل کیفیت :
به دستورالعمل کنترل کیفیت آزمایشهای کمی (Quantitative) مراجعه شود .
• دستورالعمل سریع کنترل کیفیت
در هر run جهت کنترل کیفی از Percinorm 1 (غلظت نرمال) و Percipath 2 (غلظت پاتولوژیک) استفاده می شود. اعداد بدست آمده برای هر کنترل در منحنی Levey-jennings نقطه گذاری می گردند. در صورتیکه که قانونی نقض شده باشد ابتدا به مسئول کنترل کیفیت اطلاع داده شود و طبق نظر ایشان عمل شود. به صورت کلی براساس خطای ایجاد شده با توجه به نوع آن اقدام لازم بعمل می آید. به عنوان مثال اگر قانون مربوط به خطای دقتی باشد (مثل 13S,R4S ) بار دیگر کنترل به دستگاه داده می شود. اگر قانون مربوط به خطای سیستماتیک باشد ( مثل 22S, 41S, 10X) احتمالا خطا مربوط به کالیبر نبودن تست می باشد. لذا تست را کالیبر کنید. دوباره کنترل را بدهید. در صورتیکه مشکل همچنان باقیست، معرف (کنترل، کالیبراتور، کیتها) و دستگاه را چک کنید. به عنوان مثال: ابتدا کنترل جدیدی تهیه کنید. اگر مشکل رفع نشد کالیبراتور جدیدی تهیه کنید اگر مشکل رفع نشد کیت جدیدی را امتحان کنید. اگر مشکل رفع نشد برنامه های مربوط به عملکرد دستگاه را بررسی کنید. چنانچه به نتیجه نرسیدید با شرکت اکبریه تماس بگیرید و مشکل را مطرح نمایید. چنانچه با عدم همکاری شرکت مذبور روبرو شدید با مسئول فنی موضوع را مطرح کنید.
9- نحوه محاسبه نتایج در روش های کمی :
Na بطور مستقیم محاسبه می شود ولی در نمونه های ادرار با توجه به حجم غلظت محاسبه می شود
10- محدوده مرجع (Reference Interval) :
adult: 136 – 146 mEq / infant:134-150 newborn:134-144
11- محدوده قابل اندازه گیری Reportable Range :
30 – 200
12- محدوده هشدار یا مقادیر بحرانی :
کمتر از: 120 mEq /l
بیشتر از: 160 mEq /l
• • ملاحظات ایمنی:
• در هنگام کار با نمونه ها حتما ازدستکش استفاده شود پس از پایان کار سطوح کاری با محلول ضدعفونی تمیز شوند.
• کیت در دمای محیط نگهداری شود.
13- ویژگی های آنالیتیک (خصوصیات و کارآیی آزمایش):
اختصاصیت بالایی برای اندازه گیری Na دارد.
Expected: bet.CV<0.4 BIAS<0.3 TE<0.9
14- محدودیت های انجام آزمایش (منابع بالقوه تغییر پذیری) :
در هیپر لیپمیا مقادیر اندازه گیری شده سدیم ، پتاسیم و کلر بطور کاذب پائین باشد که احتیاج به اصلاح دارد.
تروما، شوک و جراحی می توانند باعث افزایش سدیم شوند.
15- اقدامات بعدی دربرخورد با نتایج غیر طبیعی :
در صورت بیشتر یا کمتر بودن از محدوده تست با تکرار صحه گذاری می شود.
16- عوامل مداخله گر :
ترومای اخیر- جراحی با شوک ممکن است باعث افزایش سطوح سدیم شود.
• تداخلات دارویی :
داروهایی که سبب افزایش سطوح سدیم می شوند عبارتند از : استروئیدهای آنابولیزان، آنتی بیوتیک ها، کلونیدین، کورتیکواستروئیدها، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد سرفه، میلین ها، متیل دوپا، کاربنی سیلین و دارو های ضد بارداری خوراکی .
داروهایی که ممکن است باعث کاهش سطوح سدیم شوند عبارتند از : کاربامازپین، دیورتیک ها، مهار کننده های ACE، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، مایعات وریدی عاری از سدیم،سولفونیل اوره ها، تریامترن
17- چگونگی تفسیر نتایج :
• موارد افزایش:
افزایش سطح (هیپرناترمی)- افزایش دریافت سدیم از طریق رژیم غذایی و یا افزایش سدیم در مایعات وریدی – سندرم کوشینگ – هیپر آلدوسترونیسم – دفع شدید مایعات – تعریق – سوختگی شدید – دیابت بی مزه
• موارد کاهش:
کاهش دریافت سدیم از طریق غذا افزایش دفع سدیم (بیماری ادیسون)اسهال – استفراغ – آسپیراسیون نازوگاستریک – تجویز دیورتیک ها – نارسایی مزمن کلیه – افزایش آب آزاد بدن (نوشیدن زیاد مایعات) – هایپرگلایسمی – دریافت وسیع آب تزریقی نارسایی مزمن قلبی – ادم محیطی
18- سایر موارد :
ندارد
19- مدارک مرتبط
ندارد
20 – مراجع و ضمائم
بیوشیمی بالینی دکتر هوشنگ امیر رسولی
کتاب Pagana 2011
دیدگاه خود را درج کنید